Palmitoylethanolamide (PEA) bij Glaucoom: Een Overzicht van Klinisch Bewijs
Glaucoom is een oogziekte die wordt gekenmerkt door schade aan de oogzenuw, vaak gekoppeld aan een hoge intraoculaire druk (IOD). Standaard glaucoombehandelingen richten zich op het verlagen van de IOD, maar onderzoekers verkennen ook neuroprotectieve supplementen als aanvulling. Een veelbelovende stof is palmitoylethanolamide (PEA), een van nature voorkomend vetzuuramide met ontstekingsremmende en neuroprotectieve effecten (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). PEA is te vinden in voedingsmiddelen (ei, soja, pinda's) en wordt in ons lichaam aangemaakt; het interageert met het endocannabinoïde systeem en PPAR-α receptoren om zenuwontstekingen te kalmeren. In Italië en delen van Europa wordt PEA zelfs verkocht als medische voeding (bijv. “PeaPure,” Normast) voor ooggezondheid (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Belangrijk is dat een recente analyse aantoonde dat PEA-behandeling de IOD significant verlaagt bij patiënten met glaucoom en oculaire hypertensie (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). In de praktijk wordt PEA meestal oraal toegediend (vaak 600 mg per dag in verdeelde doses) naast reguliere oogdruppels. Dit artikel bespreekt humane studies naar PEA bij glaucoom, met een focus op IOD-reductie, zenuwbescherming, dosering en veiligheid.
PEA en Intraoculaire Druk
Verschillende klinische studies hebben onderzocht of orale PEA kan helpen de IOD te verlagen bij glaucoom of oculaire hypertensie. In deze studies bleven patiënten hun gebruikelijke oogdruppels gebruiken en voegden PEA-tabletten toe. Een belangrijke bevinding is dat PEA een bescheiden maar statistisch significante daling van de IOD veroorzaakt in vergelijking met de controlegroep. Zo voegde een gerandomiseerde cross-over studie PEA (300 mg tweemaal daags) toe aan de glaucoomtherapie (timololdruppels) bij patiënten met openhoekglaucoom of oculaire hypertensie (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Na twee maanden PEA-gebruik daalde de gemiddelde IOD met ongeveer 3,5 mmHg (15%) vanaf de uitgangswaarde, vergeleken met slechts ~0,3 mmHg met placebo (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Er werden geen veranderingen in het gezichtsvermogen of bijwerkingen waargenomen. In praktische termen kan die daling van 3,5 mmHg significant zijn om zenuwschade te voorkomen.
Een andere goed opgezette studie onderzocht patiënten met oculaire hypertensie (IOD boven normaal, maar geen oogzenuwschade) in een placebogecontroleerd cross-over ontwerp (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Deelnemers namen 300 mg PEA tweemaal daags gedurende 3 maanden (met een uitwasperiode van 2 maanden, gevolgd door een wissel). De PEA-periode toonde een significant lagere IOD (ongeveer 22,2 mmHg) in vergelijking met placebo (23,0 mmHg) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov) – een vermindering van ongeveer 0,8 mmHg. Opmerkelijker was dat de vasculaire functie (doorstroomgemedieerde dilatatie van de brachiale slagader) significant verbeterde door PEA en zelfs na het stoppen van PEA beter bleef (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Dit suggereert dat PEA niet alleen de oogdruk licht verlaagt, maar ook de gezondheid van bloedvaten bevordert, wat gunstig kan zijn voor glaucoom.
Een meta-analyse van deze studies bevestigt het drukverlagende effect van PEA. Dagelijkse PEA-inname (meestal 600 mg totaal) werd geassocieerd met een gemiddelde IOD-reductie die ongeveer 1,3 mmHg groter was dan die van placebo (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Simpel gezegd, patiënten die PEA gebruikten, zagen consistent kleine, statistisch significante dalingen van de IOD bovenop wat standaard oogdruppels al bereikten (pmc.ncbi.nlm.nih.gov) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Zelfs als 1–3 mmHg gering klinkt, helpt elk beetje de glaucoomzenuwen te beschermen. Zo concludeerde één review: “PEA toonde significante werkzaamheid bij het verminderen van de IOD bij patiënten… wat het klinisch gebruik ervan bij glaucoom aanmoedigt” (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov).
Sommige studies richtten zich op specifieke situaties. Na een laser-iridotomie (een YAG-laseropening in de iris, wat een tijdelijke drukpiek kan veroorzaken), werden patiënten gedurende 2 weken voorbehandeld met PEA of placebo (2 tabletten/dag). De PEA-groep ervoer niet de gebruikelijke IOD-stijging die in de placebogroep werd waargenomen (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Met andere woorden, PEA “ging tegen” de drukverhoging na de laserbehandeling, waarschijnlijk door ontstekingen in het oog te verminderen (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov).
Samenvattend: oraal ingenomen PEA (meestal 300 mg tweemaal daags, of in totaal 600 mg) gedurende weken tot maanden heeft de IOD verlaagd in meerdere kleine studies. De gemiddelde IOD-daling met PEA was ongeveer 1–3 mmHg ten opzichte van placebo (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov) (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Die effectgrootte, hoewel bescheiden, is consistent en statistisch significant in analyses van de gegevens (pmc.ncbi.nlm.nih.gov) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Opmerkelijk is dat PEA werd onderzocht bij verschillende glaucoomsubtypen: primair openhoekglaucoom (POAG), oculaire hypertensie (OH) en normaledrukglaucoom (NTG) (zie hieronder) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Het lijkt een drukverlagende werking te hebben in al deze groepen.
De Effecten van PEA op het Netvlies en Neuro-inflammatie
Glaucoom omvat chronische neuro-inflammatie en schade aan retinale ganglioncellen (RGC's). De bekende ontstekingsremmende en neuroprotectieve werking van PEA maakt het een aantrekkelijke aanvulling voor dit aspect van glaucoom. Een manier om de functie van de retinale zenuw te bestuderen is het patroon-elektroretinogram (PERG), dat elektrische responsen van RGC's meet. In een gerandomiseerde cross-over studie (40 patiënten, voornamelijk POAG) werd gedurende vier maanden 600 mg PEA eenmaal daags (één tablet) toegevoegd aan de lopende oogdruppels (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Vergeleken met de onbehandelde periode verhoogde PEA significant de PERG P50-amplitude (verbeterde zenuwsignaalsterkte) en verlaagde de IOD met ongeveer 1,6 mmHg (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Patiënten rapporteerden ook betere scores voor kwaliteit van leven. Dit suggereert dat PEA de retinale functie en het welzijn van patiënten met glaucoom kan verbeteren (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov).
Ook de NTG-studie vond dat PEA het verlies van het gezichtsveld vertraagde: na 6 maanden 300 mg tweemaal daags verbeterden de gemiddelde afwijking van het gezichtsveld en de patroonstandaarddeviatie significant vanaf de uitgangswaarde (terwijl de onbehandelde groep verslechterde) (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Deze studie ondersteunt het idee dat het voordeel van PEA verder gaat dan alleen drukverlaging – het kan zenuwvezels en het gezichtsvermogen beschermen.
Mechanistisch gezien wordt aangenomen dat PEA schadelijke gliale activiteit en ontstekingsmediatoren in het oog dempt (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Een review uit 2015 noemde PEA een “endogeen celbeschermend lipide” en benadrukte de “ontstekingsremmende en neuroprotectieve” eigenschappen bij retinale ziekten (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). In diermodellen is aangetoond dat PEA ontstekingscytokines en retinale celbeschadiging vermindert. Hoewel humane studies geen directe metingen van oogontstekingsmarkers hebben gedaan, suggereren de verbeterde retinale elektrofysiologie en gezichtsvelden die met PEA worden waargenomen dat het de chronische, laaggradige ontsteking die bijdraagt aan de progressie van glaucoom, kan verminderen.
Doseringsschema's en Behandelingsduur
In alle studies was de dosering van PEA vrij consistent. De meeste studies gebruikten 300 mg tabletten tweemaal daags (totaal 600 mg/dag). Zo gebruikte de POAG/OH-studie 300 mg tweemaal daags gedurende 2 maanden (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov), de studie naar oculaire hypertensie 300 mg tweemaal daags gedurende 3 maanden (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov), en de NTG-studie 300 mg tweemaal daags gedurende 6 maanden (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). De PERG-studie gebruikte één tablet van 600 mg eenmaal daags gedurende 4 maanden (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Veel studies gebruikten specifiek geultramicroniseerde of gemicroniseerde PEA, wat de absorptie verbetert (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov).
De behandelingsduren varieerden van 2 weken (voorbehandeling laser-iridotomie) tot 6 maanden (NTG-studie). In de cross-over PERG-studie toonde een PEA-periode van 4 maanden effecten, en langere follow-up werd gesuggereerd. Over het algemeen werden voordelen binnen enkele maanden waargenomen. Klinische specialisten die PEA overwegen, beginnen vaak met een proefperiode van minstens een maand.
Hoewel de meeste studies zich hielden aan 600 mg/dag, moet worden opgemerkt dat PEA veilig is gebruikt in hogere doses in andere contexten. Zo hebben studies naar pijn en neurologische aandoeningen tot 1,8 gram per dag getest zonder ernstige problemen (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Echter, bij glaucoom hebben de standaard supplementen en studies het 600 mg/dag regime gebruikt. Mogelijke bijwerkingen zijn minimaal, dus de dosering kan worden aangepast onder medisch toezicht.
Veiligheid en Productkwaliteit
De veiligheid van PEA in deze studies was uitstekend. Geen van de glaucoomstudies rapporteerde ernstige bijwerkingen. Zo vermeldde de studie naar oculaire hypertensie expliciet “Geen bijwerkingen waargenomen” bij PEA (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov), en de NTG-studie vond eveneens “noch oculaire noch systemische bijwerkingen” na 6 maanden (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). De PERG-studie rapporteerde geen uitvallers of medicatiegerelateerde problemen. Deze bevindingen zijn consistent met bredere veiligheidsgegevens: één review merkte op dat PEA (in geultramicroniseerde vorm) “veilig en effectief bleek te zijn tot 1,8 g/dag, met uitstekende verdraagbaarheid” in verschillende studies (pmc.ncbi.nlm.nih.gov).
In de praktijk wordt PEA in veel landen geclassificeerd als voedingssupplement of medische voeding. De kwaliteit kan verschillen tussen producten, dus patiënten moeten betrouwbare merken gebruiken. In Italië zijn PEA-supplementen zoals Normast en PeaVera gereguleerd als dieetvoeding voor medische doeleinden (met name voor glaucoom en neuro-inflammatie) (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Deze formuleringen zijn doorgaans geultramicroniseerd om de biologische beschikbaarheid te verbeteren. Patiënten moeten zoeken naar farmaceutische-kwaliteit of medische-kwaliteit PEA-preparaten indien zij het gebruiken als glaucoomsupplement.
Kleine verdraagbaarheidsproblemen zijn zeldzaam. Sommige mensen kunnen lichte spijsverteringsklachten of slaperigheid ervaren, maar geen van de studies rapporteerde significante klachten of laboratoriumafwijkingen bij PEA-gebruik. Aangezien er geen medicijninteracties specifiek voor glaucoommedicatie zijn naar voren gekomen, kan PEA over het algemeen aan het regime van een patiënt worden toegevoegd zonder de standaardbehandelingen te beïnvloeden. Zoals altijd moeten patiënten het gebruik van supplementen met hun arts bespreken.
Wie Zou Het Meeste Baat Kunnen Hebben?
PEA lijkt te helpen bij verschillende glaucoomtypen, maar normaledrukglaucoom (NTG) is een bijzonder interessant geval. Bij NTG ligt de IOD binnen het normale bereik, dus wordt aangenomen dat niet-drukgerelateerde factoren (zoals bloeddoorstroming en ontsteking) de schade veroorzaken. De vaatverwijdende en ontstekingsremmende effecten van PEA kunnen hier bijzonder nuttig zijn. Inderdaad, de NTG-studie toonde zowel een lagere IOD (zelfs vanaf een normale uitgangswaarde) als verbeterde gezichtsveldindices met PEA (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov). Bovendien vond de studie naar oculaire hypertensie een verbeterde systemische endotheliale functie bij PEA-gebruik (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov), wat suggereert dat het de bloedvaten helpt – een cruciaal aspect bij NTG.
Hoewel meer onderzoek nodig is, suggereren deze bevindingen dat NTG-patiënten extra voordeel kunnen halen uit de neuroprotectieve werking van PEA. Dat gezegd hebbende, hielp PEA de druk zelfs bij hoge-drukglaucoom, en hielp het retinale signalering in de overwegend hoge-druk cohort. Dus kan PEA breed nuttig zijn als aanvullende therapie. Klinieken zouden PEA kunnen prioriteren voor patiënten die progressie vertonen ondanks een gecontroleerde IOD of die een vasculair risico hebben (zoals NTG of glaucoom met een slechte bloeddrukregulatie).
Conclusie
Samenvattend wijzen klinische studies uit dat orale PEA-supplementen de intraoculaire druk bescheiden kunnen verlagen en de retinale zenuwfunctie bij glaucoompatiënten kunnen verbeteren. Typische effectieve doses waren ongeveer 300 mg tweemaal daags gedurende maanden, met voordelen in de vorm van kleine extra IOD-dalingen (in de orde van 1–3 mmHg) en tekenen van neuroprotectie. Belangrijk is dat PEA in alle studies goed werd verdragen, zonder ernstige bijwerkingen te rapporteren (pubmed.ncbi.nlm.nih.gov) (pmc.ncbi.nlm.nih.gov). Hoewel PEA geen vervanging is voor bewezen behandelingen, lijkt het een veilige aanvulling te zijn die sommige patiënten kan helpen, vooral die met normaledrukglaucoom of voortschrijdende progressie. Verdere grotere studies zullen verduidelijken welke patiënten het meeste voordeel behalen. Voorlopig vertegenwoordigt PEA een veelbelovend nutraceuticum voor de behandeling van glaucoom.
**